Rusya’nın Ukrayna İşgali ile Tekrar Gündeme Gelen Montrö Sözleşmesi Nedir ?

Rusya Federasyonu’na bağlı askeri birliklerin Ukrayna’yı işgali üçüncü gününü geride bırakıyor. İşgalin kapsamına dair farklı tahminler üzerinde durulurken, iki devletin de Karadeniz’e kıyıdaş olması nedeniyle Montö Sözleşmesi tekrar gündeme geldi. Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Oleksandroviç Zelenski bugün sosyal medyadan yaptığı paylaşımda “…Rusya savaş gemilerinin geçişinin engellenmesi Ukrayna için insanı bir destekrie ve bugün inanılmaz önem teşkil etmektedir” ifadelerini kullandı.” Ankara tarafından yalanlanan açıklama sonrası gözler, barış ve savaş hallerinde Boğazlar’dan geçişleri düzenleyen ve 1936’da imzalanan Montrö Sözlesmsi’ne çevrildi.

Çanakkale ve İstanbul Boğazı’nın kontrolünü Ankara’ya veren Montrö Sözleşmesi’nin savaş ve barış hallerinde birbirinden farklı kurallar bütünü bulunuyor. Kısa Dalga’dan, akademisyen Mühdan Sağlam’ın haber-analizine göre, savaş zamanında Ankara Karadeniz’e kıyısı olan ve olmayan devletler olmak üzere iki kural silsilesi uygulamak zorunda. Karadeniz’e kıyısı olan Ukrayna ve Rusya’nın savaş halinde olduğu mevcut duruma göre, savaşan devletlerin gemileri (Rusya ve Ukrayna) üç istisna hal dışında Boğazlar’dan geçemez. Bu istisnalar:

a. Bağlanma limanından ayrılan gemiler geri dönebilir

b. BM’nin zorlama önlemlerini uygulayacak gemiler geçebilir

c. Türkiye’nin taraf olduğu bir yardım anlaşması hükümleri uyarınca gemiler geçebilir. 

Türkiye savaşın bir tarafıysa gemilerin geçişi Ankara’nın takdirine bağlıdır. “Düşman” devletlerin bayrağını taşıyan ticaret gemilerinin geçişi de yine Ankara’nın takdirine bağlıdır. Türkiye ile savaş halinde olmayan devletlerin gemileri “düşman” devletlere yardım etmemek ve gündüz gösterilen yoldan seyretmek kaydıyla geçebilir. 

Montrö’deki ilgili maddelere göre Ankara,eğer isterse Ukrayna’nın talebi üzerine Rusya savaş gemilerine istisna kaideler haricinde Boğazlar’ı kapatabilir. Ancak taraf olmaması için aynı uygulamayı Ukrayna için de hayata geçirmesi gerekir. Barış koşullarının geçerli olduğu ticaret gemilerinde ise Rusya ya da Ukrayna gemilerine Boğazlar’ı kapatması söz konusu değil. Ankara’nın yakın savaş tehdidi var demesi durumunda ticaret gemilerinin geçişleri, belirlenecek güzergahtan gündüz saatleri yapabilir ve kılavuz kullanılabilir.

Montrö Sözleşmesi son olarak geçtiğimiz yıl 4 Nisan’da 104 emekli amiralin yazdığı bir bildiri ile gündeme gelmişti. İstanbul Sözleşmesi’nden çıkış kararını tek başına veren Erdoğan’ın Montrö’den de çıkma kararı verebileceği iddiaları, Deniz İkmal Komutanı Tuğamiral Mehmet Sarı’nın gittiği bir tarikat evinde sarık ve cüppe ile fotoğrafları ortaya çıkması ve Kanal İstanbul tartışmaları sırasında gündeme gelen bildiriyi kaleme alan emekli amirallere darbecilik suçlamasıyla soruşturma başlatılmıştı.